بازی‌های نقش‌آفرینی (Role-Playing Games یا RPG) تجربه‌ای تعاملی و داستان‌محورند که در آن بازیکنان با خلق شخصیت‌های خیالی، در بستر یک روایت مشترک تصمیم می‌گیرند، تعامل می‌کنند و سرنوشت داستان را شکل می‌دهند. برخلاف اغلب بازی‌های رقابتی، در RPG هدف اصلی نه پیروزی نهایی بلکه خلق یک «داستان فراموش‌نشدنی» به‌کمک تخیل جمعی است.
تاریخچهٔ مختصر
دوره
رخدادهای شاخص
ویژگی برجسته
۱۹۷۰–۱۹۸۰
انتشار Dungeons & Dragons؛ شکل‌گیری سبک «High Fantasy»
پایه‌گذاری قوانین کلاسیک، ظهور «گیم‌مستر»
۱۹۹۰
White Wolf و Vampire: The Masquerade
تمرکز بر داستان شخصیت‌محور و فضای تاریک
۲۰۰۰
انفجار OGL و سیستم d20
استانداردسازی و دسترسی آزاد به قوانین
۲۰۱۰ به بعد
موج «Story-Game» و روایت‌های سینمایی (Powered by the Apocalypse، Fate)
قوانین ساده با محوریت نقش‌آفرینی و درام
امروز
همگرایی رسانه‌ها: Actual Play، پادکست و RPG دیجیتال
جامعه جهانی چندمیلیونی و اقتصاد خلاق پیرامون محتوا
گونه‌های رایج بازی‌های نقش‌آفرینی
دسته
نمونه‌‌های شناخته‌شده
محوریت تجربه
رومیزی (Tabletop RPG)
D&D، Pathfinder، Call of Cthulhu
تعامل کلامی، تاس و دفترچه شخصیت
لایو (LARP)
Nordic LARP، Vampire LARP
نقش‌آفرینی حضوری با پوشش و حرکت بدنی
آنلاین / مجازی
Roll20، Foundry VTT
نقشه دیجیتال، تماس تصویری، ابزار صوتی
نقش‌آفرینی تک‌نفره (Solo RPG)
Ironsworn، Thousand Year Old Vampire
روایت شخصی با دفترچه یادداشت و جدول تصادفی
کتاب ماجراجوییِ تعاملی
Fighting Fantasy، رمان‌های ماجراجویی ایرانی
خواندن و انتخاب شاخه‌های داستانی
مهارت‌های پرورش‌یافته
تفکر خلاق و روایتگری – خلق شخصیت، پیشینه و دیالوگ بداهه.
حل مسئله گروهی – برنامه‌ریزی تاکتیکی و سازگاری با تصمیم دیگران.
هوش هیجانی و همدلی – درک انگیزه‌ها و احساسات شخصیت‌ها و بازیکنان.
اعتمادبه‌نفس و سخنوری – ارائه نقش و مذاکره در موقعیت‌های داستانی.
مدیریت اطلاعات و ریاضیات پایه – پیگیری منابع، امتیازها و احتمالات تاس.
وضعیت بازی‌های نقش‌آفرینی در ایران
ترجمه و نشر: کتاب‌های «سیاه‌چال‌ها و اژدهایان ۵e»، «کلیوباترا»، و «رزومه یک ماجراجو» با چاپ محدود در دسترس‌اند.
گروه‌های خانگی و آنلاین: کانال‌های پیام‌رسان و سرورهای گفتگوی صوتی میزبان ده‌ها کارزار هم‌زمان‌اند.
کافه و فروشگاه تخصصی: برخی کافه‌بازی‌ها شب‌های ویژه RPG برگزار می‌کنند و تاس، مینیاتور و دفترچه شخصیت عرضه می‌شود.
چالش‌ها: کمبود گیم‌مسترِ آموزش‌دیده، هزینه بالای واردات کتاب و تاس فلزی، نبود آیین‌نامه رسمی رویدادها.
فرصت‌ها: تم‌های تاریخی و حماسی ایرانی (مثل شاهنامه، اساطیر زرتشتی) ظرفیت بالایی برای روایت بومی دارند.
مأموریت کمیته بازی‌های نقش‌آفرینی انجمن بازی‌های فکری ایران
محور
اقدام‌های کلیدی
آموزش و تربیت گیم‌مستر
دوره‌‌های طراحی ماجرا، مدیریت میز و تسهیل‌گری گروهی
استانداردسازی رویداد
تدوین پروتکل ایمنی، رده‌بندی سنی و راهنمای اخلاق بازی
حمایت از تولید محتوا
اعطای گرنت به نویسندگان سناریوی ایرانی و تصویرگران داخلی
شبکه‌سازی انجمن‌ها
ایجاد بانک اطلاعاتی گیم‌مسترها، گروه‌های آنلاین و فروشگاه‌ها
رقابت و جشنواره
برگزاری جایزه سالانه «نقش زرین» برای بهترین سناریو، پادکست و Actual Play فارسی
پژوهش و مستندسازی
گردآوری داده دربارهٔ تأثیر RPG بر مهارت‌های اجتماعی و خلاقیت نوجوانان
فرصت‌های نو
تلفیق آموزش و RPG: طراحی ماجراجویی‌های آموزشی برای درس تاریخ، زبان یا کارگاه مهارت نرم.
گردشگری روایی: برگزاری LARP در بناهای تاریخی برای جذب گردشگر فرهنگی.
انتشار دیجیتال: ساخت ماجراجویی‌های کوتاه با فرم PDF تعاملی و توزیع گسترده آنلاین.
همکاری چندرسانه‌ای: اقتباس سناریوها به کمیک، رمان گرافیکی یا سریال صوتی.
کسب‌وکار خدماتی: ارائه «بسته میزآماده» (Ready-to-Play Kit) به کافه‌ها و مدارس.
سخن پایانی
بازی‌های نقش‌آفرینی سفری مشترک در مرز خیال و واقعیت‌اند؛ جایی که بازیکن، نویسنده و تماشاگر به یکدیگر گره می‌خورند. کمیته بازی‌های نقش‌آفرینی انجمن بازی‌های فکری ایران، با هدف ارتقای مهارت‌های روایی، پرورش خلاقیت و خلق جامعه‌ای پرشور و ایمن، دست همگان—از تازه‌وارد تا کهنه‌کار—را می‌فشارد تا داستان‌های بزرگ و قهرمانان نو را بر صفحه تخیل، و البته بر صحنه فرهنگ ایرانی، زنده کنیم.
